Beyin, biyoloji, düzenleyici sakkad, göz, sakkad, sakkad testi, sakkadik maskeleme, tıp

Sakkad

Sakkadlar en hızlı göz hareketleridir. Sakkadik sistem bir hedeften diğer bir hedefe gözlerin mümkün olan en hızlı şekilde yönelmesini ve yeni hedefin görüntüsünün foveaya (Merkezi görme ile sorumlu konik hücrelerin göz içinde en yoğun halde bulunduğu yer, sarı beneğin fovea adı verilen merkezine doğru olan kısmıdır. Bu bölge keskin görme merkezidir.) düşmesini sağlar.

Sakkadlar, insan vücudu tarafından üretilen en hızlı hareketlerden biridir. Beklenmeyen bir uyarana yanıtın başlaması yaklaşık 200 milisaniye sürer. O kadar hızlıdır ki kendiniz göz hareketlerinizin farkında bile değilsiniz.

Basit tanımıyla gözün kısa ve hızlı hareketi olan sakkadlar, “How The Mind Works” serisindeki belgesellerden birinde ele alınır. Deneyde, gözün hareketine duyarlı sensörlü bir kıskaç deneğin kafasına takılır. Deneğin gözünün önündeki ekranda olan yazılar aslında normal ve durağandır. Denek hiçbir değişim görmediği halde, bir süre okuduktan sonra başa döndüğü zaman yazılanların hatırladıklarından farklı olduğunu fark eder.

Sebep: Gözün odaklandığı bir noktadan diğer bir noktaya yaptığı o kısacık sakkadlar sırasında insan, kör olur. Eğer kör olmak yerine o geçişteki her şeyi algılayabilseydik, gözünüzü açamayacak kadar başınız dönerdi. İşte o kör olunan anları da insan beyni kendiliğinden tamamlar.

Sakkadik göz hareketi, zihnin hızlı okumasını sağlar, ancak dezavantajları da vardır. Zihnin bazı kelimeleri önemli görmediği için atlamasına ve zihnin onu cümleden tamamen çıkarmasına veya yanlış kelimeyle değiştirmesine neden olabilir. Örneğin: “Paris in the the Spring” gibi cümlelerin içindeki birinci ve ikinci “the” arasına satır sonu girdiğinde beynimizin ikinci “the” yı atladığı yaygın görülen bir sonuçtur.

Sakkadik Maskeleme

Başımızı çevirdiğimizde gözlerimiz ve beynimiz bir şeyler görür. Aslında bunlar belli aralıklarla beynimize gönderilen anlık görüntülerdir. Bir video kaydı gibi o görüntüler beynimizde birleşir. Biz sürekli gördüğümüzü, tarama gibi bu işin devam ettiğini düşünüyoruz ama maalesef bu bir yanılsama ve beynimiz bize yalan söylüyor. Sakkadik maskeleme nedeniyle, göz-beyin sistemi sadece göz hareketlerini kişiden gizlemekle kalmaz, aynı zamanda herhangi bir şeyin gizlendiğine dair kanıtları da gizler. Gözlerinizi her hareket ettirdiğinizde görüşünüzün bulanık bir karmaşaya dönüşmesi açıkçası iyi bir fikir değil, bu yüzden beynimiz de bunu bizden saklıyor. İşte bu saklamaya da “Saccade Masking” deniyor.

Bir kişi aynanın karşısında durup bir gözden diğerine bakarak “Sakkadik Maskeleme” etkisini gözlemleyebilir ya da deneyi izleyen ikinci bir gözlemci, deneğin gözlerinin hareketini fark edecektir.

Biz normal hayatta gözlerimizde bir hareketin veya optik sinirin anlık olarak iletimi durdurduğuna dair herhangi bir kanıt yaşamıyoruz. Çünkü beynimizin en büyük amacı, görüntünün önemli ölçüde lekelenmesini önlemektir.

Düzenleyici Sakkad

Bir nesneye bakarken baş hareket ettirildiğinde göz tersi yönde hareket eder ve görüntünün sabit kalmasını, görmenin devamlılığını, netliğini sağlar. Eğer vestibulo oküler refleks sağlıklı bir şekilde çalışmazsa, baş hareketi esnasında gözlerde sıçrayıcı hareket oluşur. Bu sıçrayıcı harekete Sakkad, baş hareketi esnasında görüntüyü yakalamaya çalışan göz hareketine ise “Düzenleyici Sakkad” denir.

Sakkad Testi

Sakkad testi, sakkadik göz hareketini değerlendirmek için kullanılır. Yazının başında da yer verdiğim gibi, sakkadik göz hareketi gözün bir cisimden bir cisme en kısa sürede yönlendirilmesini ve görüntünün foveaya düşürülmesini sağlar ve sakkadlar oldukça hızlı ve keskin hareketlerdir. Ancak, bazı insanlarda Sakkad süresinde yavaşlama, göz hareketlerinde eşitsizlik görülebilir.

Testin uygulanışı:

– Test ışıklı bar yardımıyla horizontal (yatay) ve vertikal (dikey) planda yapılır.
– Hastadan ışıklı bar üzerindeki görsel uyaranı takip etmesi istenir.

Testte hastadan farklı hız ve açılarda ışık barı üzerindeki hedefleri yakalaması istenir. Oluşan sakkadik göz hareketleri bilgisayarda kaydedilir ve analiz edilir. Her bir sakkadik göz hareketi tepe hızı (peak velocity), doğruluk (accuracy) ve latans (zaman) olmak üzere üç parametre ile değerlendirilir.

Sakkad testinde sağlıklı bir insanın gözlerinin hareketi, normal sakkadlarını ve düzensiz hareketleri olan bir insanın bozuk sakkadlarını kolaylıkla görebileceğiniz bir videoyu da aşağıya bırakacağım.